บรรยากาศภายในพิพิธภัณฑ์ เมืองอัญมณี นี้ดูราวกับว่าได้เข้าไปอยู่ในยุคนั้น ยุคที่ผู้คนกำลังสาละวน อยู่กับการ หาพลอย ซึ่งสถานที่แห่งนี้ในอดีต บรรดานักแสวงหาโชคจากทั่วทุกสารทิศ มุ่งหมายที่จะเข้ามาในพื้นที่นี้ เพื่อต้องการความร่ำรวย จากการที่เข้ามาขุดหาพลอย ค้าขายพลอย
พิพิธภัณฑ์เมืองอัญมณี ถูกจัดขึ้นให้เสมือนกับเหมืองพลอยในสมัยก่อนนั้น ที่เคยเจริญรุ่งเรืองถึงขีดสุด ภายในจัดแสดงหุ่นขี้ผึ้งเสมือนจริง ในอิริยาบถต่างๆ และวิธีการหาพลอย ขั้นตอนต่างๆในการทำเหมืองพลอย การขุดพลอย ร่อนพลอย การคัดพลอย การเผาพลอย อันเป็นเอกลักษณ์ท้องถิ่น เป็นการเพิ่มมูลค่าให้กับพลอย จนถึงการคัดสรรค์พลอย จัดแสดงพลอย ที่ล้ำค่าที่สุดของ อ.บ่อไร่ รวมทั้งยังเป็นการบอกเล่าเรื่องราววิถีชีวิตการทำพลอย จนกระทั่งมาเป็นภูมิปัญญาชาวบ้านที่ได้สืบทอด ตลอดจนทั้งเครื่องไม้เครื่องมืออุปกรณ์ต่างๆ ที่ปัจจุบันหาดูไม่ได้แล้ว รวมถึงการแต่งกายคนงานขุดพลอย คนเจียระไนพลอย ของพ่อค้าพลอยในสมัยนั้น ที่ถ้ามองผ่านตาก็จะดูออก สีหน้าท่าทาง ที่ออกมาจากหุ่นขี้ผึ้ง ที่กำลังจดจ้องอยู่กับพลอย อยู่กับคนงานทำพลอย ด้วยท่าทางมีความสุข กว่า 60 ปี มาแล้ว ที่ผืนแผ่นดิน แห่งนี้ เต็มไปด้วยทรัพยากรแร่ พลอยต่างๆ หลากหลายชนิด ที่ถูกฝังไว้ใต้ดิน ทำให้คนแล้วคนเล่า เข้ามา แล้วก็จากไป ปัจจุบัน กลายเป็นความทรงจำ
และพิพิธภัณฑ์เมืองอัญมณี ก็ได้รวบรวมเรื่องราวเหล่านี้ไว้ รวมถึง พิพิธภัณฑ์ ภายในวัดหนองบอน ก็มีการจัดเก็บข้อมูลเกี่ยวกับพลอยด้วยเช่นกัน เช่น ชั้น ดิน หิน สำหรับการขุดพลอย ภาพผลิตภัณฑ์ เครื่องประดับที่ทำจากพลอย อีกทั้ง ชาวบ้านยังเชื่อกันอยู่เสมอว่า ภายใต้ผืนดิน ที่มีสิ่งปลูกสร้าง อย่างเช่นบ้านเรือนต่างๆ ที่ถูกสร้างขึ้น ก่อนที่ยุคของเหมืองพลอยเฟื่องฟู ยังมีสิ่งล้ำค่าเหล่านี้ หลงเหลืออยู่ เรื่องราวเหล่านี้ ก็ได้ถูกเล่า ต่อกันมา ควบคู่กับวิถีชีวิต ของการทำพลอย เพื่อให้เยาวชนและประชาชนทั่วไปได้มีแหล่งศึกษาหาความรู้เรื่องการทำพลอยซึ่งเป็นอาชีพดั้งเดิมเพื่ออนุรักษ์เผยแพร่ทำพลอยให้ดำรงสืบไปเพื่อเป็นการประชาสัมพันธ์ชื่อเสียงของอำเภอบ่อไร่ในด้านการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์…./
ภาพ/ข่าว ธนเดช เดชะเทศ จ.ตราด